Een van de grootste misverstanden als het om seksueel geweld gaat, is misschien wel die waarbij men hardnekkig gelooft dat het onbekenden betreft (dit geldt zowel slachtoffers als daders, maar ik bedoel nu daders). ‘Het is de man die jou ’s avonds als je uit bent geweest van de fiets trekt, de man met de onverzorgde haren die regelmatig in het park bij de school wordt gesignaleerd’…
Meestal komt hier nog bij dat mensen denken dat het altijd iemand is aan wie je kunt zien dat hij niet spoort (en waar je je dus redelijkerwijs tegen zou kunnen beschermen als je verstandig bent. -Deze manier van denken is een groot probleem voor slachtoffers omdat het een valse verantwoordelijkheid op hun schouders laadt-)
Maar de cijfers liegen er niet om. De kans dat je door een onbekende wordt misbruikt is vele malen kleiner dan dat het iemand is uit jouw eigen kring.
En dan heb ik het ook niet over je zonderlinge contactgestoorde buurman, ik heb het over iemand die je aardig vindt, iemand die je vertrouwt, iemand met wie je een band hebt. Neem de tijd om hier bij stil te staan.
Het is iemand die je aardig vindt.
aardig.
Misschien is het zelfs wel iemand om wie je geeft, iemand waar je van houdt.
Het is iemand die toegang tot jou heeft en je al heeft ontwapend.
Macht
Seksueel geweld gaat niet (in de eerste plaats) om seks, dat is hooguit op een verknipte manier een bijkomend voordeel. Het gaat om controle, om dominantie, om macht. Het is eerst en vooral (en eigenlijk alleen maar) geweld. Er zit geen samen in dit plaatje. Geen toestemming. Geen gelijkwaardigheid. Geen keuzemogelijkheden voor het slachtoffer (ook niet als een dader je het gevoel geeft dat je wat te kiezen hebt. Dat is vals, deel van het spel. Je hebt niets te kiezen). Het wordt jou aangedaan.
Seksueel geweld is nooit de schuld van het slachtoffer. Dit is heel belangrijk.
Er is niets wat iemand kan doen om te verdienen dat een ander zijn lichamelijke integriteit schendt. Er is niets wat het verantwoordt dat iemand jou op deze manier geweld aandoet. Niet wat je draagt. Niet hoe je je gedraagt. Niet wie je bent. Niets.
Dit lijkt me een heel duidelijk gegeven en toch hoor ik keer op keer dat daar verwarring over is. Lees dit nog maar eens goed: Seksueel geweld is nooit de schuld van het slachtoffer. Seksueel geweld is de keuze, verantwoordelijkheid en schuld van de dader en van hem of haar alleen.
En nu we dan toch van misverstand naar misverstand hobbelen:
Is het wel seksueel geweld?
Net als dat mensen (onterecht) het beeld koesteren dat seksueel geweld vooral anderen overkomt die ergens ver weg door een onbekende enge man in een donker bos worden verkracht, hebben ze de illusie dat seksueel geweld altijd gepaard gaat met ernstig fysiek geweld of doodsbedreigingen. De dader in het door mij geschetste gefantaseerde plaatje heeft bijvoorbeeld een mes, die hij tegen de keel van het slachtoffer houdt, terwijl hij net zolang op haar in slaat tot hij zijn gang kan gaan.
Ik hoef vast niet te zeggen dat ook dit niet klopt.
Maar goed, omdat het belangrijk is: Dit klopt niet.
Seksueel geweld ís al geweld. Het is het schenden van iemands lichamelijke integriteit. Het is, bijvoorbeeld, het onvrijwillig binnendringen van een lichaam, het is het doof en blind zijn voor de behoeften en gevoelens van de ander. Dat is het geweld. En dat is heel heel erg.
(Natuurlijk zijn er daders die hun slachtoffers ook fysiek geweld aandoen, daders die met wapens zwaaien, maar ze zijn in de minderheid en daarom wil ik in deze post vooral stilstaan bij de anderen).
Ik lees wel eens dat mensen zich afvragen of iets wel echt seksueel geweld is als er niet expliciet gedreigd is met dingen, als er niet geslagen is, of gevochten.
Ja mensen, speciaal voor jullie nog eens: Seks met iemand hebben tegen zijn/haar wens of toestemming is seksueel geweld.
Waarom zou je iemand slaan en daarmee extra bewijzen creëren tegen jezelf (letsel), als je iemand ook op een andere manier klem kunt zetten?
Waarom zou je niet proberen het slachtoffer te verwarren over wat er nu eigenlijk gebeurd is, als dat betekent dat je er mee weg kunt komen en dat je het een volgende keer weer zou kunnen doen?
Net zoals jij graag goed wilt zijn in je favoriete hobby, je lievelingsvak op school of op sociaal gebied, wil een dader ook graag goed zijn in zijn hobby… Hij wil er mee door kunnen gaan. Niemand wil problemen, niemand wil de dingen verliezen die wat voor hem betekenen. Een dader ook niet. Het geweld. De controle. De dominantie. Het ermee wegkomen. Zijn vrijheid. Die dingen betekenen wat voor zo iemand. Hij zal zijn uiterste best doen om succesvol te zijn.
De beste aanval is de verrassingsaanval
Stel, je bent alleen thuis met je dochtertje van 4 die boven ligt te slapen, in je vrijstaande huis. Je zit in je woonkamer. Het is avond, het is donker en het is laat. Je wilt zo naar bed gaan en verwacht geen bezoek. Dan gaat de bel. Je hebt geen spionnetje of ketting op de deur, maar je kijkt boven uit het raam en ziet dat het een man is in donkere kleding. Hij heeft iets in zijn hand, maar je kunt niet precies zien wat het is.
Doe je de deur open?
Als je verstandig bent is je antwoord nu nee.
Maar wat nu als je in datzelfde huis bent, met je slapende dochter en die man is al in huis? Wat nu als het de charmante vriend is die je al twee jaar kent, omdat hij toentertijd een relatie met je beste vriendin had en jullie zo goed klikten dat je nadat het tussen hen uitging met hem om bent blijven gaan. Een man met wie je vreselijk kunt lachen. Met wie je al twee wijntjes gedronken hebt, kletsend over van alles en nog wat.
Iemand die weet dat je alleen in huis bent met je dochter, dat je buren niet op gehoorafstand wonen, die je telefoon aan de oplader heeft zien liggen in een hoekje van de kamer toen hij binnenkwam en die je goed genoeg kent om te weten dat je niet zo goed tegen wijn kunt.
Wat nu als hij je opeens begint te zoenen? Niet stopt als je hem eerst nog lachend afweert? Als zijn handen onder je kleren verdwijnen? Hij je tegenhoudt als je op wilt staan van de bank? Je niet durft te schreeuwen omdat je kindje boven is?
Ik ga niet schrijven hoe dit verder gaat. Het is maar een voorbeeld, geen uitzonderlijke.
Deze dingen gebeuren.
Waar het om gaat is dat die ‘vriend’ al lang wist wat hij ging doen. Hij ging naar je toe met het idee dat het vanavond wel eens zou kunnen lukken. Hij ging überhaupt met je om, omdat je, zoals hij je wel eens verteld heeft ‘schattig kwetsbaar’ bent (waar jij toen om moest blozen). Hij schonk je dat tweede glas wijn in, omdat hij al wist dat je het zou nemen nu je toch gewoon thuis was en als vrienden onder elkaar.
Hij plande zijn acties, want als je dingen goed plant is de kans op succes groter.
Maar jij? Voor jou was dit een verrassing. Een donderslag bij heldere hemel. Jij worstelt nog met je verwarring en het verraad als hij je al heeft ontkleed.
Hij hoeft je niet te slaan. Je bent verbijsterd. En nu hij niet blijkt te zijn wie je dacht dat hij is, wie zegt dan dat je dochtertje niet in gevaar is? Je realiseert je dat er niemand is die je kan helpen. Je telefoon ligt buiten bereik. Hij stopt niet als je nee zegt. Je geeft het op besluit mee te werken, zodat dit zo snel mogelijk voorbij is en jullie veilig zijn. Maar het duurt nog lang voor je je weer veilig zult voelen.
Nu heb ik toch verteld hoe zulk soort dingen af kunnen lopen, maar nogmaals het gaat niet om de details. Waar het om gaat is dat hij dicht bij jou was. Dichtbij genoeg om je zoiets aan te kunnen doen. Dichtbij genoeg om geen extra geweld nodig te hebben.
Het nut van nabijheid
Om iemand geweld aan te kunnen doen heeft een dader in de eerste plaats toegang nodig tot een slachtoffer (een dader moet dichtbij genoeg zijn om zijn slachtoffer geweld aan te kunnen doen). Vervolgens heeft hij (overal waar in dit blog hij staat kan ook zij staan) een plaats nodig waar het misdrijf plaatsvindt, dit is bij voorkeur een plaats waar het slachtoffer is afgezonderd van anderen en van hulpbronnen (ook hierbij is nabijheid nuttig, want een slachtoffer laat zich makkelijker afzonderen door iemand die hij of zij vertrouwt/niet gevaarlijk acht). Idealiter laat een dader zo min mogelijk bewijzen achter van zijn misdrijf. Dit betekent ook het actief stappen ondernemen om een slachtoffer, het gerecht eventueel (en de samenleving desnoods) te weerhouden het geheel als een misdrijf te zien. Dit is geen stappenplan voor daders dus ik ga niet precies uitleggen hoe dit allemaal werkt.
Ik wil alleen nog eens aanhalen dat nabijheid ook bij deze laatste stap een rol speelt.
Het bovenstaande klinkt misschien wat abstract en ingewikkeld, maar het belangrijkste uitgangspunt is dat het het makkelijkste is om iemand te krijgen waar je hem wilt hebben (in letterlijke en figuurlijke zin) door iemand ertoe aan te zetten zelf te bewegen naar waar waar je hem wilt hebben. Dit krijg je bijvoorbeeld voor elkaar als iemand overrompeld is, maar makkelijker nog, wanneer iemand je aardig vindt.
Charmante mensen zijn gevaarlijk
Dat iemand aardig overkomt, betekent niet dat iemand ook (goed)aardig is. Sterker nog. Mensen halen charmant en (goed)aardig(heid) vaak door elkaar.
Het belangrijkste verschil is dat wanneer iemand (goed)aardig is, hij dat gewoon is, ongeacht de mensen om hem heen. (goed)Aardigheid is een constante. Dat is iemand als het ware ook in het donker.
Charme daarentegen is een werkwoord. Charme is Frans voor betoveren en dat is eigenlijk precies wat het betekent. Het is een gericht instrument. Iemand die charmant is, doet dat actief en omdat hij iets van je wil. Dat kan iets heel onschuldigs zijn, zoals jouw aandacht of iets kwalijkers zoals een gebrek aan oplettendheid van jouw kant of iets sinisters wanneer hij er op uit is om jou van je vrienden te isoleren. Overigens ook in het eerste geval moet je je afvragen waarom iemand denkt dat gewoon aardig zijn niet voldoende is om je aandacht te trekken en hoe echt hetgeen is wat hij je hier laat zien.
Als iemand alleen aardig doet tegen jou, zelfs al is dat werkelijk ontzettend aardig, maar bijvoorbeeld wel de serveerster respectloos behandelt in het restaurant waar jullie samen eten of steeds koppig naar de borsten van de caissière in de supermarkt staart tijdens de dagelijkse boodschappen of zijn moeder regelmatig afsnauwt, is dat een belangrijk signaal. Vraag jezelf af of dit figuur wel werkelijk aardig is. Nee, beter nog, maak je uit de voeten. De wereld haten op die ene hele speciale persoon na (die jij toevallig bent) klinkt te mooi om waar te zijn en is dat dus ook. Dit is een groot alarmsignaal.
Een nog belangrijker signaal, maar dat is al in een meer vergevorderd stadium, is als iemand ook tegen jou inconsequent is in zijn gedrag. Het ene moment is iemand heel charmant, voorkomend en geeft jou een speciaal gevoel of speciale aandacht, het volgende moment is hij onverschillig of zelfs kortaf, boos. Dergelijk gedrag is dan geen gevolg van acties van jou, maar lijkt uit het niets te komen.
Groot alarmsignaal, wegwezen.
Erger kan trouwens ook nog, dergelijk gedrag van hem komt niet door iets van jou, maar hij zegt van wel.
Weg, weg, weg!
Vraag je af wat er achter zijn gedrag zit
Mensen hebben een soort van natuurlijke weerstand om te twijfelen aan iemands motieven als die persoon aardig tegen ons doet. We zijn sociaal ingesteld. Als iemand van plan is om dichtbij jou te komen om je wat aan te doen, zal hij die sociale voorprogrammering ook tegen jou gebruiken. Wees jezelf daar van bewust. Je doet niemand tekort door je af te vragen wat iemands motieven zijn. Overigens zal iemand die om je geeft, iemand die jou als persoon serieus neemt, er alles aan gelegen zijn dat het goed met je gaat. Hij zal je oplettendheid alleen maar toejuichen. Wees dus kritisch. Vraag je dingen af. Kijk naar gedrag en kijk vooral naar hoe consequent dat is. Zoek patronen, kijk naar de context. Trek conclusies.
Charme afgewisseld met onverschilligheid of boosheid (direct tegen jou of tegen anderen), gecombineerd met graag alleen met je willen zijn, helemaal als dat betekent dat je op dat moment weg moet van een plaats waar je samen met anderen (of je die nu kent of niet) bent, is foute boel. Wees voorzichtig.
Voorbeelden van charme
Iemand lacht veel en vaak.
Dit kan natuurlijk ook een aantrekkelijke eigenschap zijn, maar context is hier belangrijk. Lacht iemand vooral veel en vaak naar jou? Lacht iemand ook als de omstandigheden er niet naar zijn? Lachen wordt gebruikt om dingen te maskeren. Dat kunnen andere emoties zijn (die op dat moment niet getoond of gevoeld mogen worden), maar ook andere dingen.
Iemand vertelt teveel details.
Dit is een belangrijke. Iemand die de waarheid vertelt zal niet de behoefte voelen om alles nader toe te lichten. Iets is feitelijk zo, daarna gaat een gesprek verder.
Iemand die veel details vertelt, doet dat om open over te komen, een gevoel van vertrouwelijkheid te creëren. Daarnaast is het een manier om jou te verstrikken in en binden aan een interactie of om jou te laten vergeten dat je voorzichtig wilde zijn.
Teveel details ontwapenen jou. Terwijl jij je best doet om te luisteren, heeft iemand jou al met zijn arm om je schouder weggeleid bij je vrienden.
En wat denk je van deze situatie:
De vrouw uit het bovenstaande voorbeeld, die in het vrijstaande huis, dacht dat ze gezellig zat te praten met haar honderduit kletsende en grappige vriend. Tijdens het gesprek had hij al een paar keer zijn hand langs haar bovenbeen gestreken. Hij leek zich daar niet van bewust, want hij bleef geanimeerd vertellen. Hoewel de vrouw zich er in eerste instantie ongemakkelijk bij voelde, wuifde ze dat meteen weer weg, omdat hij er zelf niets van leek te merken en het onbeleefd was om niet te luisteren. Haar alarmbellen gingen verloren in de ruis die hij bewust creëerde.
Iemand drukt je in een bepaalde rol
Dit gebeurt eigenlijk op twee manieren: Iemand drukt je in een, voor jou onbedreigende, rol en plaatst zichzelf daar ook in alsof jullie als het ware in hetzelfde team zitten. “Wij schrijvers…” (een man tegen het meisje waar hij al een aantal keer een praatje mee heeft gemaakt in de plaatselijke bibliotheek waar ze iedere woensdag met haar vriendin naartoe gaat die er huiswerk maakt terwijl zij er gedichten schrijft). Het is altijd een rol of een overeenkomst of een team wat je op een bepaalde manier van anderen afzondert, maar aan hem bindt. Dit kan heel onschuldig zijn, want mensen vestigen sowieso graag de aandacht op hun overeenkomsten, maar het is iets om in combinatie met andere signalen wel alert op te zijn.
De tweede manier is die waar een (toekomstig) dader zijn (toekomstig) slachtoffer in een bepaalde rol drukt waarmee ze niet blij is of die ze niet kloppend vindt. Het gaat altijd om een kleine belediging en iets wat makkelijk, maar vooral verleidelijk is om te weerleggen.
“Jij ziet er helemaal niet uit als zo’n bolleboos” (man tegen vrouw die studeert in de trein). Als ze hem nu gaat bewijzen dat ze wel intelligent is, laat ze zien dat het belangrijk voor haar is wat anderen, m.n. hij op dat moment (ondanks dat hij haar helemaal niet kent), van haar denken. Ze laat zien dat ze te manipuleren is.
Iemand maakt je afhankelijk van hem
Dit kan op meerdere manieren. Iemand helpt je met iets (en verwacht later iets terug), iemand heeft de hele avond je drankjes betaald (en verwacht daar aan het einde van de avond een tegenprestatie voor) Iemand biedt aan je met zijn auto naar huis te brengen, zodat je niet in de regen hoeft te fietsen (en wil eenmaal thuis mee naar binnen). Iemand geeft je drank of drugs, zomaar, maar verwacht dan wel een ‘beetje gezelligheid’. Of iemand geeft je drank of drugs zodat hij er getuige van is dat jij iets doet wat niet ok of geaccepteerd is (bv door je ouders of door vrienden of de wet) en hij die kennis later tegen je kan gebruiken.
De overeenkomst tussen al deze dingen is dat iemand eerst iets voor je doet, ogenschijnlijk zonder een tegenprestatie te verwachten, maar die dan later toch komt opeisen. Later kan een paar uur later zijn, maar ook een paar jaar. En jij zult sneller geneigd zijn hem zijn zin te geven, want tja, ‘natuurlijk heeft hij ook al die dingen voor mij gedaan.’. Waak hiervoor. Maak jezelf niet te afhankelijk van anderen. Er is niets mis met je eigen vervoer. Met het betalen van je eigen drankjes en zaken. Het niet (teveel) gebruiken van geestverruimende middelen. Met het weigeren van hulp als je dingen prima zelf kunt of als je er geen goed gevoel bij hebt.
En als je eenmaal in deze situatie zit, als je in de schuld staat, denk dan hier aan: Er is niets wat iemand voor jou gedaan kan hebben, want hem het recht geeft op jou, je lijf en je integriteit. Stem niet in. En wees een volgende keer voorzichtiger.
Er is trouwens nog een soort van tussenstap. Iemand doet van alles voor je, wil daar niets voor terug… Lijkt het. Want hij stelt veel vragen aan jou. Bijvoorbeeld of je ergens vaker komt. Of of je ouders wel vaker tot zo laat aan het werk zijn. Waarom je een beetje trekt met je linkerbeen. Onderschat dit niet. Je bent misschien geneigd om uit beleefdheid deze vragen te beantwoorden of je ziet er geen kwaad in, maar het is goed mogelijk dat je iemand nuttige informatie geeft om jou later te isoleren of overmeesteren.
Iemand vindt jou heel speciaal
Wees voorzichtig met mensen die jou speciaal vinden, vooral als je ze nog niet zo lang kent. Het kan dat iemand die jou oprecht leuk vindt jou de meest speciale persoon ter wereld vindt, maar dat betekent niet dat hij je vriendinnen maar moet negeren, ze moet bekritiseren. Iemand die jou speciaal vindt en de rest van de wereld gewoon normaal en respectvol behandeld, lijkt me als er geen andere signalen zijn, vooral schattig. Het andere is een manier om jou te manipuleren en een isolatietechniek.
Iemand die jou speciaal vindt, vindt je speciaal om jou, wat jij bent en wat je doet, hoe je eruit ziet, hoe je lacht etc…. Iemand die wil dat je je speciaal voelt, die jou steeds weer vertelt hoe speciaal jij bent in vergelijking met anderen, wil iets van je. Pas op.
Iemand vindt je zo speciaal dat jullie je beter af kunnen zonderen
Het ligt aan de omstandigheden, aan de situatie. Het ligt aan de context. Maar over het algemeen geldt dat als iemand vooral graag alleen met jou alleen wil zijn en je actief probeert los te weken van anderen, dat iemand is om niet zomaar meteen zijn zin te geven.
Er zijn meer voorbeelden te noemen, maar zoals ik al zei wil ik geen stappenplan schrijven. De bovenstaande dingen zijn veelvoorkomend. Het zijn dingen om op te letten als je uitgaat, als je nieuwe mensen leert kennen, maar ook een lat om die ene vriend langs te leggen die een beetje te mooi is om waar te zijn of die je als je eerlijk bent soms best een ongemakkelijk gevoel geeft.
Luister naar jezelf. Wuif de werkelijkheid niet weg. Luister naar je alarmsysteem. En als dat zich stilhoudt, hou je verstand er bij. Verwar charme niet met goedheid. Het is altijd oké om kritisch te zijn. Het gaat om jouw veiligheid en jouw vrijheid. Jouw integriteit en je gevoel van eigenwaarde. Dat is nogal een inzet!
Laat je niet zomaar betoveren.
Denk je na het lezen dat je het slachtoffer bent geweest van seksueel geweld?
Bel dan naar het Centrum Seksueel Geweld op 0800 0188 voor hulp (ook medisch) en advies.
Meer over je alarmsysteem in het ‘drieluik over angst’:
1) https://samenhelen.wordpress.com/2015/12/29/is-je-alarmsysteem-wel-goed-afgesteld/
2) https://samenhelen.wordpress.com/2015/12/30/is-je-alarmsysteem-wel-goed-afgesteld-ii/
3) https://samenhelen.wordpress.com/2015/12/31/is-je-alarmsysteem-wel-goed-afgesteld-iii/
~*~ Samen helen ~*~ 