Praten alleen is niet genoeg

Over helen van trauma
Helen van trauma is voor mij in de eerste plaats het lef in jezelf vinden om de weg terug naar huis te gaan. De weg terug naar jezelf, naar binnen. Terug naar wat er gebeurd is en samen met een ander (een gezonde volwassene die jou daarbij steunt) ontdekken wat je destijds (toen en daar) hebt gedaan om het geweld te overleven. Om vervolgens te ontdekken dat je door onverwerkt trauma behalve emotionele pijn, ook een enorme hoeveelheid stress in je lichaam opbouwt, die je niet meer op een natuurlijke manier kunt laten afvloeien. Daardoor ben je in de loop van de jaren vaak in een modus van permanente stress terecht gekomen. Je bent hier en nu de weg in jezelf kwijt. De weg naar gezond loslaten van spanning en stress, de weg naar liefdevolle vriendelijkheid voor jezelf, de weg naar herstel.

De meeste schade
Het grootste en meest helende inzicht in mijn eigen verwerkingsproces, was het verschil begrijpen tussen de schade van het trauma enerzijds en de schade van mijn eigen herhaling van de pijn en ondermijning anderzijds. Dat wat je is aangedaan, het trauma, heeft –hoe heftig het ook was- een begin en een eind. Je weet dat het ergens weer stopt. Ook al herhaalt de situatie zich de week daarna, ook die situatie is weer gestopt. Daarmee wordt het voor ons brein op een vreemde manier ook overzichtelijk. Als het geweld er is, gaat je hele systeem op standje overleven, als het gestopt is kun je weer even ademhalen en proberen hoe dan ook toch wat te herstellen van de stress die je lichaam en geest ten tijde van het geweld geproduceerd hebben. Als er voldoende veiligheid om je heen is om die stress op een gezonde manier weer te ontladen, zal het heftigste trauma niet per definitie blijvende wonden achterlaten. Maar wat als de gevoelens van angst en onveiligheid blijven bestaan, omdat je nergens naartoe kunt met je verhaal. Dan kan de stress in je lichaam en geest niet op een gezonde manier ontladen en blijft die opgesloten in je lichaam. Als er vervolgens niemand in je omgeving is die je gevoel van eigenwaarde weer wat helpt op te krikken door je te vertellen dat het geweld niet jouw schuld was, dan is de cirkel van trauma rond. Dan hoeft er daarna in je leven niets ernstigs meer te gebeuren, toch loop je de kans dat je jezelf er dag in dag uit van weet te overtuigen dat je een slecht mens bent, dat je schuldig bent, dat je een monster in je hebt wonen of andere ondermijnende gedachten. En juist die slechte gedachten over jezelf houden nooit op. Daar zit geen begin en eind aan, dat is er dan permanent. En op zo’n poreuze bodem van eigenwaarde (of gebrek daaraan) valt nauwelijks een gezond bestaan te bouwen.
Daarom ben ik ervan overtuigd dat het geweld dat ooit tegen je is gebruikt, op zichzelf niet de grootste schade aanricht bij overlevers. Het is de permanent door jezelf gevoede gedachte over je eigen slechtheid, die je blijft verteren en een ongezonde en permanente stress in je lichaam en geest op peil houdt.

De wetende getuige
Om uit die cirkel van traumatische stress te komen, heb je in de eerste plaats een volwassene nodig die jou nu alsnog durft aan te horen, aan wie je mag vertellen wat jou is aangedaan. Iemand die je vervolgens alsnog duidelijk maakt dat het niet aan jou lag, dat je geen slecht kind was en dat je geen schuld hebt. Iemand die in het hier en nu getuige durft te zijn van jou verhaal over toen en daar; iemand die je een gezonde spiegel voorhoudt over wat je destijds is aangedaan, maar ook over wat je nu –meestal onbewust- zelf in stand houdt. Iemand die tegengif biedt aan de oude boodschappen die je als overlever hebt geïnternaliseerd.

Praten alleen?
Voor overlevers van seksueel geweld is het dus van groot belang een volwassen ‘getuige’ te vinden, die nu alsnog jouw verhaal wil aanhoren, bij je blijft, je durft te troosten en je vertelt dat dit nooit had mogen gebeuren. Een zorgvuldige therapeut dus, via wie je kunt leren spiegelen en zo kunt ervaren dat de beleving van jouw pijn niet gek, gestoord of afwijkend is, maar een hele sterke, gezonde reactie is geweest op een ongezonde en beschadigende situatie. Praten is dus van groot belang, maar het is niet voldoende. Er wordt steeds meer bekend over de heftige fysieke en hormonale reacties van ons lichaam op trauma. Dat betekent dat er neurologisch ook echt iets beschadigd is als gevolg van voortdurende traumatische stress. Daarvan herstellen vraagt meer dan praten, het vraagt ook lef om lichaamswerk zoals bv yoga, chi kung of tai chi te doen, om je eigen lichaam opnieuw te ervaren en positieve impulsen te geven. En behalve je lichaam, vraagt ook je brein om nieuwe paden. Als je alleen praat over wat er met je gebeurd is, zullen je lichaam en geest op een dieper niveau nog niet weten hoe ze de ondermijnende stress kunnen stoppen en loop je het risico dat je opnieuw heftige situaties opzoekt of op een andere manier een vrijgekomen leegte in jezelf wilt vullen met dat wat je kent: pijn en afwijzing. Daarmee creëer je vaak opnieuw een soort trauma en hoe vreemd en heftig dat ook klinkt, daarmee creëer je steeds opnieuw een herhaling van je eigen pijn, lang nadat het trauma je overkwam.
Behalve praten en lichaamswerk, ben ik ervan overtuigd dat werkelijk helen nog een derde niveau vraagt, en dat is het niveau van de mindfulness. Daarmee kun je werkelijk veranderingen aanbrengen in de door trauma en herhaling ingesleten paden in je brein en kun je leren hoe je kunt stoppen, aanvaarden en omarmen van dat wat er nu is.

Als het trauma meteen ook je enige bron van zingeving lijkt
Hoe pijnlijk ook, trauma overleven maakt dat je onder hoge stress kunt functioneren. En ondanks de overweldigende ervaringen geeft het trauma ook betekenis aan je leven. Als je de in dit artikel genoemde stappen van herstel zet, kom je ongetwijfeld een poosje in een soort niemandsland terecht, waar de oude patronen van gedrag en overtuigingen niet meer nodig zijn, maar waar je nog geen nieuwe ‘schoenen’ hebt. Het leven lijkt een tijdje saai en betekenisloos, omdat trauma je identiteit vormde. Maar geloof me, als je het lef hebt om in dat niemandsland te verblijven zonder jezelf in de steek te laten, dan ontvouwt zich een nieuwe weg. Jouw weg, die niet perse ergens naartoe leidt, maar je grond onder je voeten geeft om op te staan. En dan blijkt dat in het echt best nog spannend te zijn…

Thérèse Evers
Voormalig zedenrechercheur bij de politie en docent zeden op de Politieacademie
Auteur van
‘Genoeg’ (gedichtenbundel over verwerking van seksueel geweld, 2011, uitgave in eigen beheer, te bestellen via: td.evers@tele2.nl)
‘De som der delen’ (semi-autobiografische roman over de combinatie van het werken als zedenrechercheur en een eigen geschiedenis van seksueel misbruik, uitgeverij Elikser, 2014)