Je bent niet te beschadigd

 

“Kim Campbell vloog haar half kapotgeschoten A-10 gevechtsvliegtuig naar huis, ondanks grote schade”
Dit type vliegtuig kan met flinke schade nog doorvliegen, omdat er naast een modern hydraulisch systeem, ook nog een oud handmatig systeem in zit.

 

Mariska heeft mij gevraagd een gastblog te schrijven, met als opdracht: “Wat is het belangrijkste dat je via dit medium zou willen delen?”
Nou weet ik toevallig dat de post “Maar wat nou als ik te beschadigd ben” heel veel gelezen is. En daar wil ik graag iets heel belangrijks aan toevoegen. Ik werk veel met slachtoffers. Sommigen van jullie kennen mij misschien van de workshop die ik gaf op de Dag van het Misbruikte Kind 2015. Om te zeggen dat jullie zo ontzettend sterk zijn, is een beetje een dooddoener. Dat zijn jullie. Maar er zijn twee gebieden waar jullie niet eens van weten hoe sterk je bent.

1: Je alarmsysteem

In de zelfverdediging noemen we een tegenstander geen tegenstander, slechterik, of dader: we noemen zo iemand een “Threat” – een bedreiging. Dat lijkt misschien niet zo’n groot verschil, maar het maakt het mogelijk om voor jezelf te kiezen zonder voor de ander te hoeven psychologiseren. Als iemand een bedreiging voor je is, maken zijn intenties niet uit. Het woord “bedreiging” impliceert dat je jezelf sowieso mag beschermen. Een vriend die teveel heeft gedronken terwijl hij mij naar huis zou rijden, is ook een Threat. Leuk dat hij mijn vriend is, maar ik pak echt zijn autosleutels af en als hij moeilijk doet, gaan die zo – plons – de gracht in.

Niet alleen leerlingen, maar ook vriendinnen vertellen me vaak over situaties waarin ze het gevoel hadden: “Hier klopt iets niet. Ik vertrouw deze situatie niet. En om precies te zijn: ik denk dat deze persoon een bedreiging is.”

Wat mij opvalt is dat jullie alarmsysteem het nog gewoon normaal doet. Ik zie geen enkel verschil tussen de situaties waar slachtoffers en niet-slachtoffers mijn mening over vragen. Ik hoef nooit te zeggen: “Nee joh, dat zie je totaal verkeerd. Je overdrijft totaal.” Het enige wat ik kan zeggen is: “Je hebt het helemaal goed ingeschat.”

Hiermee wil ik niet zeggen dat jullie niet beschadigd zijn. Sterker nog, ik weet dat het van levensbelang is dat je eerst slachtoffer mag zijn voor je kunt helen. Woorden zijn daarin heel belangrijk. Pas op: het is niet zo dat iets je is gebeurd. Dat iets je is overkomen. Iemand heeft jou iets aangedaan. Bewust, met voorbedachten rade, en tegen jouw wil, stem en verzet in. Dat moet eerst gehoord en erkend worden.

Maar wat mij steeds weer verbaast, is hoeveel er onder die beschadiging nog steeds gewoon functioneert. Want het blijkt: als jij voelt dat het niet pluis is, dan klopt dat gevoel.

 

2: Je zelfverdedigingssysteem

Een van mijn leerlingen vertelde me onlangs iets, nadat ik haar al een flinke tijd lesgeef. Ze vertelde dat ze jaren nadat ze misbruikt is, in een gevecht met een man op de grond terecht kwam, en tegen haar lichaam en hoofd werd geschopt. Ze greep de benen van haar aanvaller vast en trok hem tegen de grond. In een ander geval wist ze aan een groep bedreigingen te ontkomen door één van hen opzij te beuken.

Eh, wacht, wat? Hoe kan dat?

Ik ben geen psycholoog. Wat ik zie, is dat er bij slachtoffers heel, heel veel kapot is op het niveau van de overtuigingen. De overtuiging dat je gelukkig mag zijn is bij slachtoffers vaak vernietigd. De overtuiging dat je voor jezelf mag kiezen ook. En daarbij is je een overtuiging opgelegd: dat je jezelf niet mag en niet kunt verdedigen.

Daarvoor ligt de schuld bij de daders: de oorspronkelijke Threats die de daden hebben gepleegd. Zij hebben bewust geprobeerd jou hulpeloosheid aan te leren. Het probleem is echter dat de maatschappij deze schade in stand houdt – met ons beeld van vrouwen als hulpbehoevende wezentjes.
En soms gaat het ook in de hulpverlening flink mis. Ik weet van meerdere gevallen waarin hulpverleners bang waren dat een slachtoffer zélf dader zou worden, omdat ze zich verdedigde. Begrijpelijk, want soms worden slachtoffers ook daders. Alleen is jezelf verdedigen daar GEEN indicatie voor.

Waarom niet? Je kunt geweld indelen op een schaal van intensiteit. En ergens halverwege komt daar een tijdsaspect bij kijken. Zelfs de oude Grieken hadden al een verschil tussen iemand doden in het heetst van de strijd, en iemand “met voorbedachten rade” (“ek pronoia”) ombrengen. Het is iets totaal anders of je ter plekke beslist (of niet eens beslist, maar genoodzaakt wordt) om dodelijk geweld te gebruiken, of dat je van tevoren besluit: “Jij gaat eraan.” In het eerste geval geef je de bedreiging nog een keuze, want als hij ophoudt, hoef je hem verder niks aan te doen! In het tweede geval is er geen keuze: “Wat je ook doet, ik heb al bedacht dat ik je ombreng.”

Dit is niet een kwantitatief verschil, dit is een kwalitatief verschil. Jezelf verdedigen is dus NIET een teken dat jij een dader wordt. Helaas weten de meeste mensen te weinig van de logica van geweld om te begrijpen hoe geweld werkt.. In de gevallen die ik ken, werd het slachtoffer een anti-agressie-training aangeboden. En dat is heel erg jammer, want het geeft totaal het verkeerde signaal, en dat kan zelfs beschadigend zijn.

Toen ik zelf het verhaal hoorde van mijn leerling, kreeg ik kippenvel van bewondering. Wow – wat is hier aan de hand? Hoe werkt dit? De leerling in kwestie is niet bepaald Arnold Schwarzenegger, maar toch wist ze in twee afzonderlijke situaties te winnen, en nog wel vanuit zeer nadelige posities. Dus – hoe kan dit?

Iedereen kan zichzelf al verdedigen. Dat is een ingebouwd programma. De vraag is alleen: geef je jezelf toestemming om het te gebruiken? Dat is waar ik leerlingen mee probeer te helpen. En dat is waar slachtoffers het extra moeilijk bij hebben.

Je zou namelijk best eens aan kunnen nemen dat dit programma bij slachtoffers compleet kapot is. Want volgens je overtuigingen mag je niet voor jezelf opkomen. Maar wat deze ervaringen dus duidelijk maken: iets in jou functioneert gewoon zoals het zou moeten.

Ik stel het me voor als een heel oud programma dat in elk levend wezen zit voorgeprogrammeerd. Iets met antennes en tentakels en een heel basic zelfbewustzijn. Een blauwdruk van het leven. En ergens diep in jou, als de situatie heel erg is, gaat er een schakelaar om en wordt dat oude programma geactiveerd.

En dat programma heeft geen boodschap aan jouw opvattingen. Over wat mag en wat niet. Het geeft niks om of jij denkt dat je sterk genoeg bent of niet. Dat programma gaat jou veilig uit die situatie brengen. Koste wat kost.

Zal ik het nog een keer zeggen? Dit heeft niets te maken met een dader worden. Dit programma zit in ieder levend wezen, en terecht. Dat jij je verdedigt tegen een bedreiging, betekent absoluut niet dat jij een monster wordt. Voor een buitenstaander als ik is het zelfs ironisch dat uitgerekend jullie, die door pure noodzaak een extreem sterke empathie voor alles en iedereen hebben ontwikkeld, bang zijn dat je zelf sociopaat wordt.

Een mooie reactie van een hulpverlener was dan ook geweest: “Wow, wat mooi! Zie je wel? Je kunt het!” Want je mag jezelf altijd verdedigen. Altijd. Dat recht heb je. In dit soort gevallen adviseer ik mijn leerlingen altijd hun overwinning te vieren. Met een gebakje of iets anders lekkers. En het op te schrijven. Bevestigen dat dat je écht gelukt is.

Dit oeroude programma is niet iets verschrikkelijks. Dit is iets prachtigs. Mensen hebben een heleboel aan jullie kapot gemaakt. Jullie hebben overtuigingen opgelegd gekregen die zeer belemmerend zijn. Maar daaronder functioneren twee essentiële systemen nog 100% naar behoren: je alarmsysteem en je zelfverdedigingssysteem, allebei nog compleet intact. Waanzinnig mooi.

En dat betekent ook dat je op jezelf mag vertrouwen. Je zal de situatie juist inschatten als je denkt dat er iets niet in de haak is. En als je actie onderneemt, zul je dat doen omdat er een bedreiging is.

En ik denk dat deze twee systemen jou ook de mogelijkheid bieden om volgende keer eerder te gaan handelen. Niet pas als je op het randje van leven of dood balanceert, maar als je alarmsysteem afgaat. En ik denk dat het je de weg wijst naar voor jezelf opkomen. En voor jezelf kiezen. En gelukkig mogen zijn. En ik denk dat jullie dat kunnen. Ik heb er vertrouwen in.

Goede vlucht!

Het type vliegtuig dat Kim Campbell boven Baghdad vloog. (Photo credits: “Taking off” van Daniel J MacLain, 2004.)

Valeer Damen
Udemushi Zelfverdediging